Làng nghề nón Sai Nga (Cẩm Khê – Phú Thọ)

Nếu như xứ Huế mộng mơ nổi tiếng với chiếc món bài thơ mỏnh manh, dịu dàng thì ta bắt gặp ở vùng quê Đất tổ – nơi bạt ngàn rừng cọ đồi chè những chiếc nón lá thanh tú, khỏe mạnh, bình dị âm thầm phục vụ cho người dân lao động.

Là đất cọ nên nghề làm nón phát triển ở Phú Thọ cũng là lẽ thường. Trong tỉnh có nhiều nơi làm nón lá, nhưng ở quy mô làng thì chỉ có ở Sơn Nga, Sai Nga, Thanh Nga, gần đây thêm Đông Phú, Phú Khê. Trong đó Sai Nga là làng nghề lâu đời nhất của vùng nón.

Từ vài chục năm qua, tại đây lúc nào cũng nhộn nhịp các công việc về nón, mỗi nhà trở thành một công xưởng nhỏ với các công đoạn nhịp nhàng từ phẳng la hồ, chẻ vanh tới cắt, ghép, khâu. Để làm ra một chiếc nón người làng nón phải trải qua rất nhiều công đoạn như tìm chọn mua nguyên vật liệu, làm vanh, là lá, quay khâu, nức, nhôi, sấy… Sau khi người thợ xếp từng lá vào vòng nón, một lớp mo tre và một lớp lá nữa rồi khâu. Khâu là một công đoạn rất khó bởi không khéo là rách lá. Bàn tay người thợ cầm kim đưa nhanh từng mũi khâu thẳng đều từ vòng trong ra vòng ngoài. Khi chiếc nón được khâu xong, người thợ hơ bằng hơi diêm sinh làm cho màu nón trở nên trắng muốt và giúp nón không mốc.

Trung bình mỗi ngày một người làm được từ 3 đến 4 chiếc, người giỏi có thể làm được 5 chiếc. Sản phẩm làm ra đều được thương lái thu mua tận nơi hoặc bán tại chợ phiên, đa phần người làm nón vẫn thích đem nón đến chợ phiên và coi đó như một nét văn hóa truyền thống của làng mình.
Một chiếc nón đẹp phải đảm bảo mái nón phẳng phiu, đường khâu mượt mà, những vết khâu trải trên mỗi vành theo những khoảng cách đều tăm tắp. Giữa hai lớp lá mỏng, người ta gài vào lòng nón những hình trổ như hình hoa lá, đôi nét kiến trúc cổ kính và đôi khi cả mấy câu thơ trữ tình, lặng thầm mà đầy thi tứ:
Bình, dị, trắng, bền là nón Sông Thao

Hay
Hỡi ai đi ngược về xuôi
Muốn đội nón đẹp thì về Sông Thao.

Tuy vậy, bao năm qua, nón lá trắng, nón lá già Phú Thọ vẫn chỉ bó gọn trong không gian hẹp, âm thầm và miệt mà. Các làng làm nón như Sai Nga, Sơn Nga, Thanh Nga, Đông Phú, Phú Khê… (thuộc huyện Cẩm Khê) đang cũng dần thu hẹp. Chính vì thế, để góp phần chiếc nón lá cọ được nhắc đến như một sản phẩm nổi tiếng của miền đất đồi chè rừng cọ, cần có sự chung tay của chính quyền địa phương cũng như một chính sách quảng bá kịp thời…..