Bảo tồn nhà cổ ở Sai Nga, huyện Cẩm Khê.

Sai Nga là vùng đất có bề dày truyền thống văn hóa của huyện Cẩm Khê. Từ xa xưa nơi đây nổi tiếng với phát triển làng nghề may nón lá và nuôi gà thờ tế Thần hoàng làng với câu ca nổi tiếng: “ Quýt Đan Hà, gà Nga Phó”. Đồng thời cho đến nay, vùng đất này vẫn bảo tồn, lưu giữ, phát huy những giá trị di sản quý báu mà người xưa để lại, đó là một số ngôi nhà cổ rất có giá trị, làm tô thêm nét đẹp văn hóa bản địa trong kho tàng văn hóa Việt Nam.

Từ xa xưa hình ảnh Cây đa, giếng nước, Sân đình, cổng làng là những hình ảnh gần gũi, đã đi vào lòng người dân ở làng quê Việt Nam. Về Sai Nga nay đã đổi thay nhiều, đời sống kinh tế phát triển từ khi có con đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai đi qua, nhưng nét xưa vẫn còn đó. Thấp thoáng sau những con đường phủ bóng cây xanh là những ngôi nhà kiến trúc cổ còn lưu giữ được gắn với lịch sử của làng, của các dòng họ qua bao thế hệ đã làm phong phú và mang đậm dấu ấn văn hóa nơi đây. Theo chân cán bộ văn hóa xã chúng tôi đã đến thăm ngôi nhà của ông Nguyễn Văn Thiều và bà Nguyễn Thị Kiên ở khu 8. Hiện nay, ngôi nhà của ông được xếp vào diện cổ nhất và đẹp trên địa bàn xã . Ông, Bà là đời thứ 4 sở hữu ngôi nhà. Ngôi nhà đã tồn tại trên 100 năm. Năm ấy, gia đình đã cho mời những thợ mộc giỏi của tỉnh Nam Hà cũ về làm. Ngôi nhà quay hướng Đông Nam, mùa đông ấm áp, mùa hè mát mẻ. Nhà thiết kế theo kiểu lộn thềm, cửa bức bàn, gồm 7 gian (3 gian, 2 chái, mỗi chái 2 gian), rộng hơn 9m, dài 21,7m. Ba gian chính giữa dùng để thờ tự dòng họ, các gian còn lại dùng để sinh hoạt. Gian thờ gia tiên còn giữ được những vật quý như: long ngai, bát hương, hoành phi, câu đối, sập gụ. Ngôi nhà được làm phần lớn bằng nhiều loại gỗ: xoan, mít, sến, lát và được thiết kế đẹp mắt bởi các hoa văn, cấu kiện theo lối “chồng rường, kẻ bảy”, với các họa tiết chính là “long, ly, quy, phượng”, “tùng, trúc, cúc, mai”. Từ ngoài vào, phần mái nhà được lợp ngói. Trên các vì kèo của ngôi nhà có nhiều họa tiết sinh động như: Hình đầu rồng, con rùa, bình rượu, đế bát sen, mâm ngũ quả, chữ thọ, được sắp đặt nối tiếp nhau theo một vòng tương sinh. Phía trước ngôi nhà có nhiều núm nhỏ hình bát úp gọi là mắt cửa. Mỗi họa tiết hoa văn, mỗi hình điêu khắc trên các vì kèo đều có ý nghĩa riêng của nó và không trùng lặp mà luôn đối hướng, đối xứng. Phần cửa của ngôi nhà cũng đặc biệt ở chỗ là cửa bức bàn nhiều cánh, có tác dụng điều hòa mở rộng hay đóng hẹp để lấy gió mát hay ánh sáng vào nhà. Bà Kiên vợ ông Thiều phấn khởi cho biết: “ Từ khi lấy ông nhà tôi, về làm dâu trong ngôi nhà này và được ông, bà để lại, tôi luôn ý thức phải tôn tạo và bảo dưỡng, lau chùi sạch sẽ, thường xuyên nhắc nhủ con cháu phải giữ gìn”.

Ngôi nhà tiếp theo được dẫn đến là nhà cụ: Nguyễn Văn Định, hiện nay ông, bà đã mất, để lại cho người con trai trưởng ông Nguyễn Văn Đại. Tiếp chúng tôi trong căn nhà ông Đại cho biết: “sau khi tích cóp đủ gỗ, bố tôi thuê thợ từ dưới xuôi lên dựng, trên nền diện tích gần 500m2, Toàn bộ căn nhà đều dùng gỗ quý để xây cất từ cột, kèo, mè, dui, đến cửa, nóc lợp bằng ngói đỏ, nền lát gạch vuông. Nội thất bên trong nhà cũng tạo một ấn tượng sâu sắc, toàn bộ bàn ghế, đồ thờ đều là gỗ khảm xà cừ, bao quanh ngôi nhà là hàng rào cây ruối cao trên 2m được tỉa thẳng tắp”. Để bảo tồn những ngôi nhà cổ còn xót lại trên địa bàn xã ông Trần Văn Thảo, Chủ tịch UBND xã Sai Nga huyện Cẩm Khê cho biết: “ Sai Nga chúng tôi vinh dự là xã có 2 làng nghề về sản xuất nón lá và rau an toàn, người dân nơi đây rất cần cù chịu khó. Hiện nay trên địa bàn xã còn lưu giữ gần chục ngôi nhà cổ, những ngôi nhà này là sự chung sống nhiều thế hệ, qua đây chúng tôi mong muốn được các cấp tạo điều kiện phát triển ngành du lịch làng nghề gắn với thăm quan những ngôi nhà cổ trên địa bàn xã. Góp phần tô đẹp thêm những giá trị văn hóa nơi đây”.

Có thể khẳng định dấu ấn rõ nhất trong kiến trúc của một số ngôi nhà cổ ở Sai Nga, Cẩm Khê là chạm trổ hoa văn. Đường nét càng mềm mại, sắc sảo, càng chứng tỏ gia chủ có tầm hiểu biết rộng, người thợ có trình độ cao. Sự tồn tại của những ngôi nhà cổ thể hiện ý thức về việc bảo tồn, gìn giữ của thế hệ sau tiếp nối thế hệ trước, đã làm phong phú, đặc sắc văn hóa quê hương trong sự đa dạng của nền văn hóa Việt Nam. Bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa nói chung, tôn tạo các ngôi nhà cổ nói riêng là việc làm hết sức cần thiết, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam chúng ta tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.